Ảnh phong cảnh thường đòi hỏi có độ nét rất sâu, từ tiền cảnh (ngay gần chỗ đặt máy) cho tới hậu cảnh xa tận vô cùng. Khi chụp một bức ảnh đại loại như ảnh dưới đây, bạn sẽ lấy nét vào đâu? Vào ngôi nhà? Vào ruộng lúa? Hay vào tảng đá nào? Bài sau sẽ cho bạn câu trả lời thú vị.

Chiều sâu ảnh trường DOF (Depth of Field)

Bạn chắc chắn đã đọc đâu đó, và rất có thể ngay trên VinaCamera.com về DOF. Nói lại đôi chút như sau.

Khi chụp một bức ảnh, không phải lúc nào hình ảnh mọi vật thể trong khuôn hình đều có độ sắc nét như nhau. Các vật thể tại và ngang với điểm căn cứ để căn nét tính theo khoảng cách từ máy ảnh (gọi chung là mặt phẳng nét / focal plane) có độ nét tốt nhất, rồi nhòa mờ dần từng tí một về phía trước (tiền cảnh/ gần máy hơn) và phía sau (hậu cảnh/ xa máy hơn). Khoảng cách có độ nét chấp nhận được (tức được mắt thường nhìn nhận là nét) gọi là DOF, hay “chiều sâu ảnh trường”.

Giới hạn điểm gần máy ảnh nhất hình ảnh các vật thể mờ đi rõ rệt gọi là giới hạn gần (near limit), và giới hạn điểm xa nhất hình ảnh bắt đầu mất nét gọi là giới hạn xa (far limit). DOF là khoảng có hình ảnh nét nằm giữa giới hạn gần và xa.

Ảnh có DOF dài gọi là nét sâu/dày, ảnh có DOF ngắn gọi là nét nông/mỏng. Khoảng DOF phụ thuộc vào 3 yếu tố 1. tiêu cự sử dụng (focal length), 2. khẩu mở của ống kính (aperture), và 3. khoảng cách chủ thể chính (subject distance) – với mặc định căn nét vào chủ thể chính và hệ thống căn nét cũng như kỹ thuật căn nét đều chính xác.

DOF nông hay sâu đều có thể tạo ra những bức ảnh đẹp tùy vào ý đồ và mức độ làm chủ kỹ thuật căn nét của người chụp (xem thêm về xóa phông). Với ảnh phong cảnh, thông thường người chụp luôn muốn có độ nét tối đa từ tiền cảnh tới hậu cảnh, và nếu mong muốn như vậy, thật khó bỏ qua kỹ thuật căn siêu nét.

Khoảng cách căn siêu nét (KC!) / Hyperfocal Distance

Đầu tiên, cần thấy một thức tế là với mỗi tiêu cự nhất định ở một khẩu độ mở nhất định đều có một khoảng cách căn nét nhất định giúp tăng tối đa chiều sâu ảnh trường. Khoảng cách đó được gọi là “hyperfocal distance”. Trong tiếng Việt, có người gọi đó là khoảng cách căn nét tối ưu hay tối đa hóa chiều sâu ảnh trường, tuy nhiên, trong bài viết này, tôi gọi đó là khoảng cách căn siêu nét (KC!).

Để tìm ra khoảng cách căn nét giúp tối đa hóa DOF như vậy, từ lâu người ta đã biết áp dụng công thức đơn giản sau. Với công thức này, ta chỉ việc đặt tiêu cự muốn chụp và khẩu độ mở của ống kính theo mong muốn, rồi đưa 2 thông số đó vào công thức. Sau khi ra kết quả, nếu thấy khoảng nét chưa đáp ứng được nhu cầu, ta cũng có thể khép thêm khẩu và dùng công thưc tính toán lại.

Công thức tính khoảng cách căn siêu nét

Hyperfocal = F * F / (f-number * CoC) + F, trong đó:
- HD = Hyperfocal Distance (khoảng cách căn siêu nét)
- F = Focal length (tiêu cự sử dụng)
- f-number = Aperture (chỉ số khẩu độ mở sử dụng)
- CoC = Chỉ số hiệu ứng điểm nhòa

Thước DOF (DOF scale)

Thực tế nhu cầu cần tính toán khoảng cách căn siêu nét thể hiện rõ ở thước DOF, thường thấy trên các ống kính góc rộng. Gần đây, còn có loại ống kính cung cấp luôn cả thước khoảng cách căn siêu nét (hyperfocal distance) để người dùng không phải tính toán bằng công thức, mà cứ thế xoay vặn áp dụng nhanh kiểu “mì ăn liền”.

Thước DOF chia đều 2 bên điểm mốc căn nét chính giữa. Một bên có ký hiệu vô cùng ∞ (và tùy từng ống kính sẽ đặt ở trái/phải khác nhau, nhưng cách sử dụng tương đương nhau). Các vạch trên thước DOF chính là chỉ dấu báo khẩu độ mở muốn áp dụng, tạm gọi là vạch khẩu DOF, ví dụ 16|11|8|4 hay tùy vào từng loại ống kính và thiết kế. Khi sử dụng, xoay vạch vô cùng ∞ thẳng hàng với vạch khẩu DOF đã đặt. Lúc này, ở phía bên kia, sẽ thấy vạch khẩu DOF với chỉ số đã đặt báo giới hạn DOF gần (tức khoảng cách bắt đầu nét). Tất nhiên giới hạn xa lúc này chính là vô cùng ∞.

Để tiện dụng hơn nữa, một số ống kính sản xuất gần đây còn tích hợp luôn thước căn siêu nét (hyperfocal distance/ hyperfocal/ HD) trên ống như ví dụ có thể thấy sau đây.

Ví dụ cụ thể với ống kính IRIX 11mm f/4.

iRix 11mm f/4 căn nét cứng ra vô cùng.

iRix 11mm f/4 căn siêu nét ở f/16 sử dụng thước DOF và đối chiếu với thước HD.

Giải thích:
Với tiêu cự cố định 11mm và khẩu mở mong muốn f/16, tìm vạch 16 trên thước DOF và xoay căn nét sao cho vạch vô cùng ∞ trùng khớp với vạch 16. Nhìn phía đối diện ta thấy chỉ ở khoảng 0,49m (chưa tới 0,5m), tức sẽ được DOF kéo dài từ 0.49m (cách máy ảnh) cho tới vô cùng. Nếu có thuước HD (hyperfocal), ta chỉ việc vặn vạch 16 trên thước HD về chính giữa, thẳng hàng với vạch trung tâm. Kiểm tra kết quả là tương đương.

Thêm ví dụ trường hợp 11mm ở f/8.

Căn siêu nét với ống cố định 11mm ở khẩu f/8. Nét từ ~0.95m (cách máy) tới vô cùng.

Ứng dụng thực tế với khoảng cách căn siêu nét

Lý thuyết rất dài dòng, vậy ứng dụng của khoảng cách căn siêu nét vào thực tế một cách đơn giản nhất là như thế nào?

Trong thực tế, đặc biệt khi chụp ảnh phong cảnh, nếu muốn ảnh có chiều sâu ảnh trường (DOF) lớn nhất để tăng tối đa độ nét từ các vật thể càng gần máy càng tốt cho tới độ nét của cả các vật thể ở xa tít tắp (vô cùng), bạn làm như sau:

• 1. Đặt khẩu độ mở tại khẩu độ có độ nét tốt nhất của ống kính đang sử dụng (tùy từng ống kính cụ thể), ví dụ f/11.
• 2. Tra cứu bảng DOF để biết được khoảng DOF và giá trị Hyperfocal Distance (HD). Có thể tra cứu trên các website hoặc xem qua ứng dụng cài trên smartphone. Nếu thấy DOF chưa sâu như mong muốn, hãy khép khẩu chặt hơn (tăng chỉ số f/stop).
• 3 Sau khi xác định được giá trị HD, căn nét vào điểm có khoảng cách là HD. Khóa nét và nhấn chụp.

Trong trường hợp ống kính có sẵn thước DOF, hoặc/và thước Hyperfocal Distance, sau khi đặt khẩu mở, xoay ống kính tới giá trị HD theo khẩu độ mở muốn đặt, sau đó căn cứ vào khoảng cách giới hạn nét gần nhất (near limit) để bố cục sao cho tiền cảnh gần máy nhất muốn nét nằm trong DOF và chụp.

Mẹo thực hành

Không phải lúc nào bạn cũng có thể, hay cũng muốn lấy bảng tính DOF/HD ra để soi. Rất mất thời gian, rắc rối và nhiều điều kiện thực địa không cho phép. Với kinh nghiệm thường chụp với các tiêu cự ngắn, góc rộng ưa thích, cũng như các tính toán DOF/HD đã có kinh nghiệm thực hành trước đó, bạn có thể ước lượng khoảng cách căn siêu nét một cách khá chính xác, với 2 mẹo sau.

• Để an toàn về độ nét, bạn có thể tăng khoảng cách khoảng căn siêu nét HD thêm 0.5m nếu thấy khuôn hình thoải mái.
• Sau khi căn nét vào điểm căn siêu nét đã phán đoán dựa trên kinh nghiệm, bạn khóa nét (giữ nửa nút cò hoặc giữ AF-ON) rồi chĩa ống kính gần hơn đôi chút cũng như xa ra vô cùng. Nếu thấy đèn báo nét vẫn “xanh” báo nét tốt tức là phán đoán đã chính xác, cứ thế chụp. Thực hành nhiều sẽ giúp bạn ngày một phán đoán tốt hơn và không phải vướng bận với bảng DOF/HD hay mở điện thoại tra cứu ứng dụng nữa.

LƯU Ý THỰC HÀNH

• Nếu chụp với các tiêu cự cực ngắn (góc siêu rộng), HD thường rất gần, chỉ vài mét. Hãy so sánh các giá trị HD với tổ hợp tiêu cự và khẩu mở khác nhau để sử dụng tối ưu. Điều này cần thiết đặc biệt khi bạn muốn tăng tốc độ cửa chập, tức cần mở khẩu lớn hơn để bù lại ánh sáng, do: không có chân máy hoặc không muốn đặt máy lên chân máy để dễ bố cục, muốn bắt chết một khoảnh khắc chuyển động nào đó (của người/vật di chuyển trong khuôn hình), đang sử dụng kính hiệu ứng như kính phân cực (C-PL) nên bị thiệt sáng, phải mở khẩu bù lại, và một số trường hợp khác cần mở khẩu lớn hơn mong muốn.
• Cân đối khả năng ISO cao với độ nhiễu chấp nhận để có thể mở khẩu và tăng tốc đồng thời giữ được chiều sâu ảnh trường mong muốn.
• Khi thực hành căn nét theo HD, do trên thực tế điểm này thường nằm ở sát mép dưới khuôn hình (trong ảnh phong cảnh góc rộng), để căn nét và khóa nét thuận lợi với các ống kính tự động căn nét, có thể sử dụng nút AF-ON hoặc sau khi căn nét tự động thì chuyển ống kính (hoặc thân máy) sang chế độ căn nét thủ công (MF) rồi lấy lại bố cục. Ghi nhớ là nếu ở chế độ MF mà dựa vào đèn báo nét trên thân máy, thực tế 99% vẫn là sử dụng hệ thống căn nét tự động AF, chỉ khác phần cơ do bạn xoay tay mà thôi, tuy nhiên xoay tay như vậy sẽ giúp bạn chủ động trong khâu khóa nét.

Trả lời câu hỏi ban đầu

Như hình minh họa sau đây, ta có thể thấy trong trường hợp này, nếu căn nét vào ngôi nhà, ta sẽ bị “phí” đi một khoảng nét rất lớn gần với máy ảnh. Với kinh nghiệm thực hành căn siêu nét, bạn có thể dễ dàng nhận ra nên căn nét vào điểm tương đối gần, ở đây tôi sử dụng tảng đá lớn với các chi tiết thực vật sáng màu giúp tăng cường mức độ chính xác của hệ thống căn nét. Bạn thử đoán xem tiêu cự tôi sử dụng ở đây là bao nhiêu? Mà thực ra cũng chả quan trọng…

Căn nét trực tiếp vào chủ thể chính có thể làm phí khoảng nét phía tiền cảnh.

Vận dụng kỹ thuật căn siêu nét tăng cường tối đa độ nét cho toàn bức ảnh.

Nếu bạn tò mò về dấu chấm đỏ hay chữ R
- Nếu bạn tò mò về điều này, thường xuất hiện cùng thước DOF trên nhiều ống kính có thước DOF, thì đây là câu trả lời: Đó là điểm đánh dấu mốc sử dụng khi chụp hồng ngoại (infra-Red). Với việc lắp kính hồng ngoại, hệ thống căn nét sẽ bị sai lệch đôi chút và các nhà sản xuất đã tích hợp lên thước DOF vạch hiệu chỉnh chụp hồng ngoại với một dấu chấm đỏ hay một vạch có chữ R. Khi chụp hồng ngoại, thay vì căn cứ vào vạch trung tâm của ống kính, mọi tính toán và điều chỉnh cần xem xét thêm hiệu chỉnh chụp hồng ngoại này. Khi căn nét cứng ra vô cùng, thay vì xoay vòng căn nét để vạch vô cùng thẳng hàng với vạch trung tâm, ta cần căn lại gần hơn đôi chút, trùng khớp với chấm đỏ (R) thay vì vạch trung tâm. Khi căn siêu nét hyperfocal trong chụp hồng ngoại cũng vậy, hãy điều chỉnh lại gần hơn đôi chút, tức tính toán và xoay vặn để thước DOF lệch đi so với thông thường đúng bằng sai số giữa vạch trung tâm và chấm đỏ (R) để tối ưu độ nét trong chụp hồng ngoại.

BẢNG CĂN SIÊU NÉT – HYPERFOCAL – VỚI GIÁ TRỊ CoC khác nhau

CoC = 0.030

CoC = 0.025

CoC = 0.019

CoC = 0.016

CoC = 0.013

VinaCamera.com
2008-2017